Op weg naar duurzame zorg op de Hagert

Woonzorgboerderij de Hagert in Leur is in 2006 geopend. Sinds die tijd wonen en werken daar mensen waarbij sprake is van dementie én wonen en werken daar mensen met een verstandelijke beperking.

Rond het erf staan 5 woningen en 4 appartementen. Daar wonen in totaal 30 mensen met dementie of met een verstandelijke beperking in kleine groepen van 4 of 6 personen. Daarnaast komen overdag nog eens ongeveer 25 mensen naar de Hagert om daar te werken in de natuur, de verzorging van de dieren en de tuinen maar ze doen ook voor huishoudelijk werk in de woningen. Op de Hagert wordt dagelijks op zes plekken gekookt met groente en fruit uit eigen tuin en de boodschappen komen van de plaatselijke supermarkt.

Belangstelling voor transities in de zorg

Vanaf de start in 2006 krijgt de Hagert veel belangstelling van zorgorganisaties, politiek en lokale overheden uit binnen- en buitenland. Aanvankelijk ging de belangstelling van de bezoekers uit naar het kleinschalig wonen en ontschotting. Later verschoof de aandacht naar de zorgvisie, de andere manier van organiseren en nog later naar de manier waarop de Hagert omgaat met een andere manier van kijken naar de zorg en de zorgfinanciering.

De Hagert blijkt een aardige proeftuin voor de transities die nodig zijn in de zorg. Het voordeel is dat er op de Hagert niet alleen gepraat wordt over hoe het anders moet maar dat er ook daadwerkelijk anders gewerkt wordt. Middels onderzoek is nagegaan of die andere aanpak ook werkt. Laten we eens kijken naar wat er dan ‘anders’ gaat op de Hagert.

Kleinschalig wonen en ontschotting

Als iemand graag op de Hagert wil wonen en/of werken dan kijken we niet of hij/zij wel tot de doelgroep behoort maar kijken we, samen met de aanvrager, welke zorg hij nodig heeft en of wij die zorg kunnen bieden. Zo geven we vanuit de klantvraag vorm aan de zorg. Deze benadering heeft ertoe geleid dat er niet alleen mensen met dementie of met een verstandelijke beperking wonen en werken op de Hagert maar er ook mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH), psychische problematiek of met afstand tot de arbeidsmarkt wonen of werken op de Hagert. Doordat de mensen op de Hagert wonen in min of meer zelfstandige woningen van maximaal 6 personen staat huiselijkheid, persoonlijke aandacht en het dagelijkse leven centraal.

Een andere kijk op zorg

We zijn daarmee niet gericht op het leveren van de beste zorg maar we bieden de zorg die nodig is voor de persoon in kwestie om een zinvol en betekenisvol leven te leiden. Er wordt planmatig gewerkt waarbij vooraf afspraken gemaakt worden met de bewoner en familie over de ondersteuning die geboden wordt. De vraag: ‘welke ondersteuning heeft meneer Jansen nodig om morgen weer een reden te hebben om op te staan’ is leidend. Vanuit die gedachte staat een zinvolle daginvulling centraal, het leven van alle dag in verbinding met de omgeving. Daardoor werkt de Hagert ook veel en actief samen met buren en bedrijven en scholen in de directe omgeving.

Het terrein is open en toegankelijk en veel bezoekers gebruiken de Hagert ook voor wandelingen, excursies of om een kopje koffie te drinken in het cafeetje. Bezoekers van de dagbesteding werken mee in de zorg in de woningen (de was strijken, koffie schenken of samen een wandelingetje doen). De moestuinen en bloementuin moet beheerd worden en ook productie en verkoop van de zelfgemaakte jam vraagt de nodige aandacht. Kortom een dagelijks leven dat niet bepaalt wordt door de werkprocessen van de organisatie van de organisatie maar door het leven van alledag.

Als we een zinvol op de individuele bewoner afgestemde zorg belangrijk vinden en een zinvolle daginvulling en persoonlijke aandacht centraal stellen dan kan het niet anders dan dat we de professional alle ruimte geven om de dingen te doen die moeten gebeuren. Zelf-organiserende teams zijn dan ook de basis voor de organisatie. Er wordt zo min mogelijk gemanaged. In plaats daarvan geeft de leiding van de organisatie prioriteit aan de vormgeving van de gezamenlijke zorgvisie en is zij gericht op ondersteuning van de professionals zodat die in hun werk de zorgvraag van de cliënt en de familie centraal kunnen stellen. Wij spreken dan liever niet over de zorgmanager maar over de leidinggevende die dienend en richtinggevend is vanuit de gezamenlijk gedragen visie op zorg, uiteraard binnen de (wettelijke en financiële) kaders. Alles wat niet bijdraagt aan onze definitie van goede zorg proberen we niet te doen. Dat bespaart onnuttige aandacht en bespaart ook tijd dus geld.

Vanuit deze visie op zorg organiseren we dus anders maar werkend we ook naar een ander verdienmodel toe. Als we doorgaan met het organiseren van de zorg op de manier zoals we dat nu doen dan wordt de zorg onbetaalbaar en zullen de 40- en 50-ers van nu straks niet kunnen rekenen op het niveau van zorg zoals we dat nu gewend zijn. Op de Hagert proberen we toe te werken naar wat wij een gemengd bedrijf noemen. De boeren van vroeger werkten in een gemengd bedrijf: naast koeien hadden ze ook akkerland, een moestuin en wat varkens voor eigen gebruik. Ze waren actief in wat we nu een lokale en circulaire economie noemen. De kringloop werd zoveel mogelijk op het eigen bedrijf gehouden (mestproductie voor het eigen land) en veel aandacht voor wat we nu streekproducten noemen. Daarnaast maakte een minicamping of kaasproductie deel uit van de totale inkomsten en spreiding van arbeid. Toen was er nog geen sprake van (over)specialisatie, segmentatie van de markt, overregulering, mestoverschotten en subsidies zonder welke niet meer geproduceerd kon worden.

Op de Hagert proberen we een gemengd bedrijf te ontwikkelen waarbij we in de toekomst niet alleen afhankelijk zijn van de WLZ maar ook inkomsten genereren uit andere bedrijfstakken zoals recreatie, kwekerij van eigen groente, jamproductie maar ook inkomsten uit educatie, verhuur, horeca en zelfs werkbezoeken krijgen. Een belangrijke basis voor de zorg is ook de belangeloze inzet van vrijwilligers en mantelzorgers, wat tegenwoordig de informele zorg wordt genoemd. Op de Hagert werken zo’n 80 vrijwilligers die volwaardige medewerkers zijn omdat ze een belangrijke bijdrage leveren aan de kwaliteit van zorg die ons voor ogen staat. Lokale zelfsturing in plaats van centrale sturing op grote afstand is daarbij onontbeerlijk. De Hagert is daarom op weg naar een vorm van meer zelfstandigheid ingebed in de lokale samenleving.

Bij de invoering van de WMO hebben beide moederorganisaties op financiële gronden gekozen om zich toe te leggen op complexe zorg. Dit besluit taste een van de uitgangspunten van de Hagert: diversiteit (de lamme helpt de blinde) ernstig aan. Om die reden hebben beide initiatiefnemers van de Hagert besloten om de zogenaamde lichte zorg (WMO en participatiewet) zelf en dus voor eigen rekening en risico op te pakken. Daarvoor is in 2014 een kwekerij annex leerwerkbedrijf opgericht. Op de kwekerij werken mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt gericht een hun eigen ontwikkeling als een mogelijke opmaat naar betaald werk. Groente en fruit worden geleverd aan lokale afnemers. Eventuele winst uit deze onderneming komt ten goede aan de Hagert.

Sinds de winter van 2015/2016 is de Hagert overgeschakeld op duurzame energie. In de schapenwei is een zonne-akker geplaatst. Deze akker is eigendom van energiecoöperatie leur e.o. maar liefst 51 mensen zijn eigenaar van deze zonne-akker. De stroom wordt geleverd aan de Hagert. De leden delen in de winst en houden samen de akker op orde. Daarnaast is de Hagert overgeschakeld op een biomassa-installatie waarmee voorzien wordt in verwarming en warm tapwater voor de hele Hagert. De biomassa-installatie wordt gestookt met houtsnippers. Via een lesprogramma duurzame energie bezoeken kinderen van basis en voortgezet onderwijs de Hagert in het kader van een lesprogramma duurzame energie. Dit hele project is moede mogelijk geworden dankzij een prijs die de Hagert met dit project gewonnen had bij de provincie. Het gebruik van duurzame energie levert ook een besparing op in de energiekosten die weer ten goede komt aan het aantal ‘handen aan het bed’.

Het terrein van woonzorgboerderij de Hagert is in 2005 heringericht op basis van oude landkaarten van 100 jaar geleden. Daarom is het terrein nu kleinschalig met veel diversiteit ingericht. Op het hele terrein van de Hagert wordt niet gespoten, worden geen kunstmest gebruikt en worden groenten en fruit op een duurzame manier geteeld (dus uit biologische zaden en plantjes, zonder kunstmest en zonder gifstoffen. Anno 2019 wordt er voorzichtig proefgedraaid met de inrichting van de moestuinen via de principes van permacultuur. Ook is in 2020 begonnen met de aanleg van een voedselbos.

Op de woonzorgboerderij wordt het afval gescheiden in maar liefst 10 afvalstromen (papier, hout, plastic, batterijen, cartridges, ijzer, lampen, glas, verfblikken en groen). Voor een deel van de afvalstromen zorgen vrijwilligers van de Hagert zelf voor duurzame verwerking (hout, ijzer, papier, groen). Voor de toekomst wil de Hagert ook meer werk maken van het beperken van minder verpakkingsmaterialen en apart verzamelen van verwerken van incontinentiemateriaal.

Deze ontwikkelingen spelen op de Hagert, het gaat met vallen en opstaan, dat wel. Steeds meer klinkt de roep om zelfbeschikking, lokale inbedding, vraagsturing en betaalbaarheid. Toch is de praktijk vanuit overheden en grote zorgorganisaties nog steeds: toenemende regeldruk, verdergaande specialisatie, top-down ontwikkelen en centralisme.
Gelukkig zien wij steeds meer belangstelling voor onze aanpak. We hebben de wijsheid niet in pacht maar we zien aan onze concrete resultaten dat een andere benadering werkt.